Mevlüt Çavuşoğlu'nun bu hafta İsrail'e yapacağı ziyaret, onu 15 yıl sonra ülkeyi ziyaret eden ilk Türk dışişleri bakanı yapacak – yıllarca süren fırtınalı ilişkilerin ardından ülkeler arasındaki yakınlaşmanın son adımı.
Enerji Bakanı Fatih Dönmez'in eşlik etmesi beklenen Çavuşoğlu'nun, Filistinli yetkililerle görüşmeler yaptıktan bir gün sonra Çarşamba günü mevkidaşı Yair Lapid ile görüşmesi planlanıyor.
Enerji sektörü işbirliğinin gündemin en üst sıralarında yer alması bekleniyor; Ankara, İsrail doğal gazını Türkiye'ye ve ardından potansiyel olarak Avrupa'ya taşıyabilecek bir projede İsrail ile Türkiye arasında bir ortaklık için istekliliğini ifade ediyor.
Ancak daha geniş bir konunun da tartışılması bekleniyor: Türkiye'nin 2018'de İsrail büyükelçisini sınır dışı etmesinin ardından, İsrail'in Kudüs'te İsrail'e bir ABD büyükelçiliği açmasına karşı protestolarda yaklaşık 60 Filistinliyi öldürmesinin ardından büyükelçi düzeyinde diplomatik ilişkilerin yeniden kurulması.
Bu, 2000'lerin sonlarından beri zor olan devam eden zayıf ilişkiler döneminin doruk noktasıydı. İki ülke, İsrail'in Filistin topraklarını işgali ve Filistinlilere yönelik muamelesinin yanı sıra Ankara'nın abluka altındaki Gazze Şeridi'ni yöneten Hamas'a verdiği destek konusunda sık sık suçlamalarda bulundu.
Onlar, Mısır'daki 2013 darbesi, 2015 İran nükleer anlaşması, 2019'da ABD birliklerinin Suriye'den çekilmesi ve Türkiye'nin aynı ülkedeki askeri operasyonları gibi diğer çeşitli bölgesel konularda da anlaşamadılar.
Yine de iki taraf bunu görmezden gelmeye istekli gibi görünüyor. Mart ayında, ağırlıklı olarak törensel bir pozisyonda bulunan İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog, Türkiye'nin başkenti Ankara'ya dönüm noktası niteliğinde bir ziyaret gerçekleştirdi - Şimon Peres'in 2007'deki gezisinden bu yana ilk kez böyle bir ziyaret.
Herzog ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ilişkileri normalleştirmek istediklerini söylerken, Erdoğan da hükümetler arasında ileriye dönük enerji işbirliğinin önemini vurguladı.
İki lider arasındaki telefon görüşmeleri ve mektuplar, Erdoğan'ın İsrail'in Filistinlilere karşı eylemlerini sık sık açıkça kınamasına rağmen, o zamandan beri devam ediyor.
TBMM Dış İlişkiler Komisyonu eski Başkanı Taha Özhan, Türkiye ve İsrail'in şu anki hedefinin yeniden etkin diplomatik ilişkiler kurmak ve bundan sonra belirli alanlarda birlikte çalışmanın mümkün olup olmadığını görmek olduğunu söyledi.
Ankara Enstitüsü'nde akademisyen olan Özhan, El Cezire'ye verdiği demeçte, "Türkiye ve İsrail, Suriye ve Doğu Akdeniz'den Basra Körfezi ile ilgili konulara kadar bölgesel konularda birbirleriyle konuşmaları gerektiğinin farkındalar" dedi.
Özhan, "Ancak, bu kadar çok anlaşmazlığın ortasında ve Filistinlilerin durumunu göz önünde bulundurarak daha da kötüye gidiyor, güven tesis etmeleri ve dış politika alanlarında birlikte çalışmaları için çok daha fazla zamana ihtiyaç var" dedi.
"Diplomatik ilişkilerin yeniden kurulması, daha fazla diyalog için ilk adım olabilir ve sonunda olumlu bir politika gündeminin ve daha derin bağların kurulmasına yol açabilir. Kimse normalleşmeye giden bir kısayol beklememeli... özellikle de Türkiye'deki seçim yılında."
Potansiyel enerji işbirliği
Türkiye'nin İsrail doğalgazını elde etme arzusu, hem Türkiye'nin hem de Avrupa'nın enerji açısından büyük ölçüde güvendiği bir ülke olan Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden önce bile Ankara'dan gelen açıklamalarda açıkça görülüyordu.
Erdoğan, Şubat ayında yaptığı açıklamada, "İsrail doğalgazını ülkemizde kullanabiliriz ve onu kullanmanın ötesinde, Avrupa'ya geçişi için ortak bir çaba gösterebiliriz" dedi.
Mart ayında yaptığı bir başka açıklamada, "İkili ilişkiler için birlikte atabileceğimiz en önemli adımlardan birinin, inanıyorum ki, doğal gaz olacaktır" diyerek, hükümeti İsrail'de yürütme yetkisini elinde bulunduran Başbakan Naftali Bennett'in sürecin bir parçası olarak Türkiye'yi ziyaret edebileceğini de sözlerine ekledi.
Erdoğan ve Bennett, geçtiğimiz Kasım ayında bu tür görüşmelerde yıllar sonra ilk kez telefonda görüştüler.
İngiltere'deki Chatham House'un Yardımcı Üyesi Galip Dalay'a göre, Yunanistan, Kıbrıs, İsrail ve Mısır gibi diğer Doğu Akdeniz ülkeleri arasındaki işbirliği, Ankara'yı son ikisiyle bağlarını düzeltmeye motive etti.
"Türkiye, etrafındaki ülkelerin, Türkiye ile kendi anlaşmazlıkları veya hayal kırıklıkları nedeniyle Yunanistan ve Kıbrıs ile aynı hizaya gelmelerini istemiyor. Ankara'nın gergin ilişkileri düzeltmek için Mısır, İsrail ve hatta Birleşik Arap Emirlikleri'ne ulaşmasının nedeni bu gibi görünüyor." dedi.
El Cezire'ye verdiği demeçte, "Türkiye'yi yalnız bir konuma sokan bu hükümetler arasındaki işbirliğinin nedeni, çıkarlarının dönüştürülmesi değil, Türkiye karşıtı pozisyonlarıdır" dedi.
Ancak Türkiye ve İsrail'in pozisyonları yakınlaşsa bile, bu ne bir anlaşmanın kapıda olduğu ne de Tel Aviv'in Yunanistan ve Kıbrıs'ı terk edeceği anlamına geliyor.
İsrail Bölgesel Dış Politikalar Enstitüsü Başkanı Nemrut Gören, El Cezire'ye verdiği demeçte, Türkiye ile İsrail arasında bir doğal gaz boru hattı üzerinde işbirliğinin yakın zamanda hala muhtemel olmadığını söyledi.
Goren, "Türkiye ile enerji işbirliği İsrail için önemli ve çok fazla potansiyele sahip, ancak doğal gaz cephesinde olması gerekmiyor" dedi.
"İsrail'in doğal gazda Yunanistan, Kıbrıs ve Mısır gibi başka bölgesel ortakları var" diyen Bakan, İsrail'in Ankara ile yenilenebilir enerji gibi diğer alanlarda işbirliği yapmanın daha rahat olacağını da sözlerine ekledi.
Doğu Akdeniz rekabeti
Türkiye ve 1983'ten beri sadece Ankara tarafından tanınan, ayrılıkçı kendini ilan eden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Doğu Akdeniz'deki sularda enerji kaynakları ve yargı yetkisi konusunda Avrupa Birliği üyeleri Yunanistan ve Kıbrıs ile anlaşmazlık içinde.
Uluslararası alanda tanınan Kıbrıs hükümeti, Mısır ve İsrail ile münhasır ekonomik bölge anlaşmaları imzalamış ve 2000'li yıllardan bu yana uluslararası şirketlere hidrokarbon arama ve işletme lisansları vermiştir.
Buna cevaben, Türkiye sırasıyla 2011 ve 2019 yıllarında KKTC ve Libya ile benzer anlaşmalar imzaladı.
Türk ve Yunan gemileri, son birkaç yıldır Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs arasındaki tartışmalı sularda hidrokarbonları araştırdı ve Atina ile Ankara arasındaki gerginliğin artmasına neden oldu.
