1990'larda geniş çaplı ormansızlaşmayla bağlantılı bir politikacı ve Singapurlu bir paravan şirket olan Panama Papers adlı ortağı ve Avustralya'daki bir tarım danışmanlığının sahibi, Borneo'da yaklaşık 80 milyar dolar değerinde tartışmalı bir karbon ticareti anlaşmasının arkasındaki rakamlar arasında yer alıyor.
Doğa Koruma Anlaşması (NCA), Malezya'nın Sabah eyaletinde 2 milyon hektar (4,9 milyon dönüm) ormanı önümüzdeki 100 yıl boyunca ağaç kesmekten görünür şekilde koruyor.
Ancak aylar süren bir soruşturma kapsamında El Cezire'ye konuşan yerli liderler, aktivistler ve STK'lara göre, Ekim ayında Sabah devlet yetkilileri ile Singapurlu bir paravan şirket arasında imzalanan anlaşma mutlak gizlilik içinde ve güvenilir bir durum tespiti, bir ihale süreci veya halkla istişare olmadan imzalandı.
Başından beri NCA, Sabah'ın karbon kredisi satışlarından elde ettiği gelirin yüzde 30'unun - sözleşmenin ömrü boyunca 24 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor - Singapur'daki hoch standard şirketine karbon ticaretinde belirgin bir geçmişi olmayan bir şirkete veriyor.
Anlaşma hakkında ilk elden bilgisi olan bir muhbir, Misilleme korkusu nedeniyle anonimlik koşuluyla El Cezire'ye verdiği demeçte, "Midemi bulandırıyor." dedi.
"Bu anlaşmaya dahil oldum çünkü doğru yaparsak Sabah'ın doğal sermaye ve karbon kredilerinden para kazanmada dünya lideri olabileceğini biliyordum. Ancak bunun yerine, diğer ülkelerin sistemi kazıklamak ve kötüye kullanmak için kullanabileceği bir şablon oluşturduk."
2005 yılında hazırlanan ve 39 farklı etnik grubu oluşturan bir rapora göre, Sabah'taki orman rezervlerinde yaklaşık 25 bin yerli yaşıyor ve bu sayı rezervlerin sınırlarında yaşayan belgesiz bir sayıya sahip. Yine de nüfusun yaklaşık yüzde 60'ının yerli etnik gruplara ait olduğu eyaletteki yerli liderler, anlaşma hakkında karanlıkta bırakıldıklarını söylüyorlar.
Eski Malezyalı senatör ve Yerli aktivist Adrian Banie Lasimbang El Cezire'ye verdiği demeçte, "Her şey çok gizliydi." dedi.
"Sabah Hükümeti ve bu anlaşmaya aracılık etmekten kim sorumluysa, Yerli halkın hakları veya refahı hakkında hiçbir şey umursamıyor."
NCA, imzalanmasından ancak 9 Kasım'da, ABD merkezli çevre haber sitesi Mongabay'ın bu konuda bir ifşa yayınlamasından 10 gün sonra kamuoyuna açıklandı.
Komisyonculardan biri olduğuna inanılan Tierra Avustralya'nın CEO'su Peter Burgess, Yerli hakların önüne geçtikten veya kendisinin veya şirketinin, bir varlığın belirli miktarda karbondioksit yaymasına izin veren kredi alıp satmayı içeren karbon ticaretine karıştığını reddetti.
El Cezire'ye verdiği demeçte "[Su] yakalama işlevlerini analiz etme konusunda uzmanlaşmış çok küçük bir şirketim var." dedi.
"Hiçbir zaman bir karbon şirketi olmadık, şu anda bir karbon şirketi değiliz ve asla bir karbon şirketi olmayı planlayamadık."
Ancak sadece haftalar önce, Mongabay tarafından "her kamp ateşinin etrafında gidip oturmak zorunda kalırsak" projenin asla gerçekleşmeyeceğini söylediği bildirilen Burgess, Yin Shao Loong tarafından sosyal medyada yayınlanan ekran görüntülerine göre, Sabah'ın "16 trilyon dolarlık" küresel karbon pazarına katılımının faydalarını teşvik ettiği sanal Uluslararası Borneo Kalbi konferansında slaytlar sundu. Khazanah Araştırma Enstitüsü'nde kıdemli bir araştırma görevlisi.
Sunumu sırasında, NCA'ya tam olarak dahil olan veya Hoch Standard ile ilişkisi belirsizliğini koruyan Burgess, etkinliğin ekran görüntülerine göre blockchain ve yapay zeka gibi teknolojilerin "yolsuzluğu ortadan kaldıracağını" iddia etti.
El Cezire tarafından görülen belgenin bir kopyasına göre, NCA Sabah Eyaleti adına Ormanlar Baş Konservatuarı Frederick Kugan tarafından imzalandı. Belgeye göre Kugan anlaşmayı, tanık olarak imzalarını veren Baş Bakan Seri Panglima Hacı Hacıji bin Noor ve Baş Bakan Yardımcısı Jeffrey Gapari Kitingan'ın huzurunda imzaladı.
Hacıji ve ofisi yorum taleplerine yanıt vermedi.
Kugan, El Cezire'ye anlaşmanın "harita veya belirlenmiş alan olmayan" bir ön belge olduğunu anlama konusunda "baskı" gördüğünü söyledi.
"Belgeyi eksik olduğu ve çok daha fazla çalışma gerektireceği anlayışına dayanarak imzalamam söylendi." diyen Kugan, imzalaması için kendisine kimin baskı yaptığını söylemeyi reddetti.
Kugan, NCA'nın "iyi niyetli" olduğuna inansa da Hoch Standard'ın geçmişi ve firmanın yüzde 30'luk kesintisi konusunda endişeli olduğunu söyledi.
Yetkili, "Başsavcı şu anda durum tespiti yapıyor, daha fazla açıklama istiyor ve bu hala devam ediyor." dedi.
Kugan ayrıca, yerli halka NCA hakkında danışılmadığını, çünkü bunun hala sadece "genel bir çerçeve" olduğunu söyledi.
"Yerli halk ve diğer paydaşlarla istişare ancak daha ayrıntılı bir plan ortaya çıktıklarında gereklidir." dedi.
El Cezire tarafından görülen belgeye göre, Baş Bakan Yardımcısı Kitingan ve Burgess'in Tierra Avustralya'daki iş ortağının uzun zamandır müttefiki olan Stan Lassa Golokin, Hoch Standard adına NCA'yı imzaladı.
Golokin ve Kitingan'ın ilişkisi, Kitingan'ın 1960'larda Sabah'taki insanlar için eğitim ve ekonomik fırsatları teşvik etmek amacıyla oluşturulan 1,1 milyon hektarlık (2,7 milyon dönüm) bir ağaç kesme imtiyazı olan Sabah Vakfı'nın yöneticisi olduğu 1980'lere kadar uzanıyor.
